Η έκθεση «Σαλαμίς 2020. 2500 Έτη Φωτός», διοργανώθηκε από το Νομισματικό Μουσείο με αφορμή τον Πανελλήνιο Εορτασμό του Επετειακού Έτους «Θερμοπύλαι – Σαλαμίς 2020», για τη συμπλήρωση 2.500 χρόνων από την εμβληματική μάχη των Θερμοπυλών και την περίλαμπρη ναυμαχία της Σαλαμίνας, δύο κοσμοϊστορικών γεγονότων που ανήγαγαν σε ακατάλυτο πρότυπο το ελεύθερο φρόνημα και την πολεμική αρετή των Ελλήνων. Αυτή η αρετή επέτρεψε και στην ιστορία να κυλίσει και η μοίρα να περάσει από τη χαμένη μάχη στη ναυμαχία της νίκης, προσδίδοντάς της οικουμενική σημασία, αφού διαφορετική έκβαση με νικητές τους Πέρσες θα άλλαζε δραματικά το ρου της Παγκόσμιας Ιστορίας. Η νίκη των ενωμένων Ελλήνων το 480 π.Χ. στη Σαλαμίνα χάραξε για πρώτη φορά το όριο μεταξύ Ανατολής και Δύσης, απέτρεψε την κατίσχυση του σατραπισμού, διέσωσε το εύθραυστο, μέχρι τότε, πείραμα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας και εγγυήθηκε την πρόοδο ενός πολιτισμού και μιας φιλοσοφίας, θέτοντας έτσι τα ισχυρά θεμέλια που επέτρεψαν στη Δύση να διαμορφώσει το δικό της τρισυπόστατο πολιτισμό: του ελεύθερου πνεύματος, της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Η έκθεση λαμβάνει χώρα στην επιβλητική αίθουσα των περιοδικών εκθέσεων του Ιλίου Μελάθρου, την άλλοτε βιβλιοθήκη του Ερρίκου Σλήμαν, και αποτελεί ένα γόνιμο εικαστικό διάλογο ανάμεσα σε εκατό σαράντα αρχαία και νεότερα τέχνεργα και οκτώ σύγχρονες καλλιτεχνικές δημιουργίες. Χρυσά, ηλέκτρινα, αργυρά και χαλκά αρχαία ελληνικά νομίσματα, περσικοί δαρεικοί, αργυρά και χαλκά ρωμαϊκά και ελληνορωμαϊκά νομίσματα, ελληνικά κέρματα και χαρτονομίσματα νεότερων χρόνων και σύγχρονα μετάλλια, που συνδέονται είτε με την καθοριστική νίκη των Ελλήνων στη Σαλαμίνα, είτε με τον «πάντων των συμμάχων άριστο και σοφώτατο» Θεμιστοκλή, συνομιλούν με τις δημιουργίες των αναγνωρισμένων διεθνώς καλλιτεχνών Κωνσταντίνου Παπαμιχαλόπουλου και Στέλιου Γαβαλά.
Η έκθεση διαρθρώνεται σε έξι βασικούς άξονες: Ο πρώτος άξονας παρουσιάζει τον άργυρο των νικητών στη Σαλαμίνα, τη νομισματική παραγωγή των δεκαπέντε από τις είκοσι μία ανεξάρτητες πόλεις-κράτη που συμμετείχαν στο νικηφόρο αποκορύφωμα της αποφασιστικής αναμέτρησης του αρχαίου ελληνικού κόσμου με την περσική αυτοκρατορία των Αχαιμενιδών. Οι πόλεις αυτές, ισχυρές πολιτικά και οικονομικά ακμάζουσες, διέθεταν δικές τους νομισματοκοπίες σε άργυρο, το μέταλλο που έπαιζε τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην αυγή του 5ου αιώνα π.Χ. σε όλο το φάσμα των οικονομικών, κοινωνικών και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων. Ο δεύτερος άξονας εστιάζει στον Θεμιστοκλή των Αθηνών και της Μαγνησίας, αφενός τον κυρίαρχο στην πολιτική σκηνή των Αθηνών, που έπεισε τους συμπολίτες του να ναυπηγήσουν με τον άργυρο του Λαυρίου 200 πολεμικές τριήρεις οδηγώντας τους Έλληνες στη νίκη και υψώνοντας την Αθήνα στην πρώτη ναυτική δύναμη της μητροπολιτικής Ελλάδας, και αφετέρου στον Θεμιστοκλή που εξοστρακίστηκε και προσφεύγοντας στην Αυλή του Αρταξέρξη Α΄ αναρρήθηκε στον τιμητικό θώκο του κληρονομικού άρχοντα στη Μαγνησία του Μαιάνδρου. Ο τρίτος άξονας επικεντρώνεται στην προβολή της νίκης της Σαλαμίνος στη Ρωμαϊκή Αθήνα, ως την κορυφαία, περίλαμπρη νίκη των Ελλήνων, που επετεύχθη χάρη στον κραταιό αθηναϊκό στόλο και τον ιδιοφυή Θεμιστοκλή, που απεικονίζεται νικητής πάνω σε τριήρη στα νομίσματα που εξέδωσε η πόλη την εποχή του Αδριανού, του Αντωνίνου Ευσεβούς και του Μάρκου Αυρηλίου, ευεργετών της Αθήνας, πνευµατικής πρωτεύουσας της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ο τέταρτος άξονας πραγματεύεται τον χρυσό των αντιπάλων περσικών δυνάμεων, τους δαρεικούς που εκδίδονταν διαρκώς από την εποχή του Δαρείου Α’ και κυκλοφορούσαν ευρέως εντός και εκτός των ορίων της περσικής αυτοκρατορίας, επηρεάζοντας ως δωρεές και δωροδοκίες τις πολιτικές εξελίξεις υπέρ τους ή πληρώνοντας ως αμοιβή τους Έλληνες μισθοφόρους στη διάρκεια των αυτοκρατορικών στρατιωτικών επιχειρήσεων. Ο πέμπτος άξονας αναφέρεται στη ναυτική υπεροχή και κυριαρχία των Ελλήνων στη Μεσόγειο, το θέρετρο πληθώρας σημαντικών ναυμαχιών, καθώς και στις περίλαμπρες ναυτικές νίκες τους. Παράλληλα, προβάλλει την ιδιαίτερη σχέση των πόλεων-κρατών, βασιλείων και αυτοκρατοριών με τη θάλασσα, που δηλώνεται στις νομισματικές εκδόσεις τους με απεικόνιση θαλασσίων θεοτήτων, πολεμικών πλοίων ή εξαρτημάτων τους, αλλά κα με παραστάσεις ναυτικών νικών. Ο έκτος άξονας πραγματεύεται την προβολή του ένδοξου παρελθόντος στο Νέο Ελληνικό Κράτος μέσα από τους χαρακτήρες κερμάτων, χαρτονομισμάτων και επετειακών μεταλλίων, όπου αποτυπώνονται ιστορικά γεγονότα και οι πρωταγωνιστές τους, όπως του Αθηναίου στρατηγού Θεμιστοκλή, ηγήτορα της περίλαμπρης νίκης των Ελλήνων στη ναυμαχία της Σαλαμίνος.
«Εάν η Δύση είχε γενέθλια, αυτά θα ήταν η 22α Σεπτεμβρίου του 480 π.Χ.» έγραψε με αφορμή την επέτειο της ναυμαχίας ο Άγγλος ιστορικός και δημοσιογράφος Dominic Selwood (“This day 2496 years ago, Western Civilisation began at Salamis”, The Telegraph 22/09/2020). Αυτά τα γενέθλια γιορτάζουμε εφέτος στο Νομισματικό Μουσείο με τα επιλεγμένα επίζηλα προσκτήματά του να έχουν ως εξάγγελό τους το έργο του Στέλιου Γαβαλά με την απέραντη γαλάζια θάλασσα να ξεπροβάλλει μέσα από το νικητήριο στεφάνι μυρτιάς, επάξιο τρόπαιο των είκοσι μίας αναγραφόμενων συμμαχικών πόλεων που αγωνίστηκαν στα στενά της Σαλαμίνος, ενώ δορυφορούνται από τους επτά πίνακες του Κωνσταντίνου Παπαμιχαλόπουλου, στοιχειοθετώντας μια πρωτοποριακή και τολμηρή αποτύπωση της ναυμαχίας και των αντιπάλων δυνάμεων, των Μήδων να καταποντίζονται και των Ελλήνων να αποθεώνονται.
Η εξέλιξη της πανδημίας COVID-19, οι μακρόχρονοι κοινωνικοί περιορισμοί σε παγκόσμιο επίπεδο με ποικίλες ποσοτικές και ποιοτικές διαβαθμίσεις, καθώς και τα συνεχώς τροποποιούμενα υγειονομικά πρωτόκολλα καραντίνας για την προστασία της δημόσιας υγείας έθεσαν εκ των πραγμάτων την έκθεση σε ένα τελείως διαφορετικό κλίμα. Στο πλαίσιο αυτό, η έκθεση πραγματώνεται όχι με φυσικό και άμεσο τρόπο, προτάσσοντας την υγεία όλων των δυνάμει συμμετέχοντων σε αυτήν, εργαζομένων και επισκεπτών, προτείνοντας άλλους τρόπους σύμπραξης, δημιουργίας και συνύπαρξης. Η έλλειψη κοινού αντισταθμίζεται με την «ψηφιακή» παρουσίαση και προβολή της έκθεσης στο παρόν βίντεο και την έκδοση δίγλωσσου συνοδευτικού καταλόγου.
Ο καταλόγος της έκθεσης αφιερώνεται στη μνήμη των αγαπημένων φίλων και συναδέλφων Σταύρου και Χρυσούλας Μπαλτογιάννη, ως ελάχιστο δείγμα αναγνώρισης της τεράστιας συνεισφοράς τους στο χώρο του Πολιτισμού και της Τέχνης.
Η «επικών» διαστάσεων ναυμαχία της Σαλαμίνος, υπερτοπικό, άχρονο και παγκόσμιο γεγονός, ορόσημο τόλμης και αρετής, μας καλεί σε ένα ταξίδι στους αιώνες και στους τόπους που συμμετείχαν και συνομίλησαν με την αίγλη της. Οδηγός μας τα τεχνουργήματα και οι θησαυροί του Νομισματικού Μουσείου και οι σύγχρονες εικαστικές δημιουργίες, των Κωνσταντίνου Παπαμιχαλόπουλου και Στέλιου Γαβαλά, εμπνευσμένες από τη Ναυμαχία και τους πρωταγωνιστές της.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Η διοργάνωση και η υλοποίηση της Έκθεσης δεν θα είχε καταστεί δυνατή χωρίς τη συνεργασία και τη συμβολή ενός μεγάλου αριθμού ανθρώπων διαφόρων ειδικοτήτων. Θα ήθελα να ευχαριστήσω όλο το επιστημονικό, διοικητικό, εργατοτεχνικό και φυλακτικό προσωπικό του Νομισματικού Μουσείου, που εργάστηκε σκληρά για την πραγμάτωση αυτού του οράματος. Θα ήθελα επίσης να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου προς όλους όσους συμμετέχουν σε αυτήν την Έκθεση δανείζοντας έργα από τις συλλογές τους: την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αργολίδας, την Τράπεζα της Ελλάδος και τον συλλέκτη Νίκο Λ. Γκούμα.
Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στη Νίκη Κατσικώστα, προϊσταμένη του τμήματος συντήρησης και στους άξιους συνεργάτες της –Ελένη Κοντού, Ρεβέκκα Μαντά, Ασπασία Ραρρή, Νίκο Σιναδινάκη, Mαργαρίτα Σορώτου– που κατόρθωσαν σε σύντομο χρονικό διάστημα να συντηρήσουν όλα τα αντικείμενα της έκθεσης, η πληθώρα των οποίων ανασύρθηκε από το θησαυροφυλάκιο του Μουσείου, καθώς στη Μένη Μπιντέρη και τον Βασίλη Σκούφη για την εικαστική υποστήριξη της Έκθεσης και του Καταλόγου. Θέλω επίσης να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου προς τους δύο συμμετέχοντες καταξιωμένους καλλιτέχνες, τον Στέλιο Γαβαλά και τον Κωνσταντίνο Παπαμιχαλόπουλο που ξεδίπλωσαν το ταλέντο τους δημιουργώντας έργα μοναδικά, εμπνευσμένα από τη ναυμαχία της Σαλαμίνας.
Θερμές ευχαριστίες στους συντελεστές του καταλόγου της Έκθεσης που ανταποκρίθηκαν στην πρόσκλησή μας συγγράφοντας κείμενα και λήμματα: Ευαγγελία Αποστόλου, Γκουενταλίνα Καραγιάννη, Γιάννη Κολοκοτρώνη, Μαρία Λιάσκα, Λεωνίδα Μπουρνιά, Αντωνία Νικολακοπούλου, Κωνσταντίνο Παπαμιχαλόπουλο, Ευτέρπη Ράλλη, Ειρήνη Ρώσσιου, Βασιλική Ε. Στεφανάκη και Παναγιώτη Τσέλεκα. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στον Παναγιώτη Τσέλεκα για τις εμπεριστατωμένες υποδείξεις του στα διάφορα στάδια υλοποίησης της Έκθεσης, για την πολύτιμη και άοκνη συνεισφορά του στα διάφορα στάδια της δημιουργίας του Καταλόγου, καθώς και την άριστη και εποικοδομητική συνεργασία μας στην επιμέλεια του.
Τέλος, θα ήθελα να ευχαριστήσω τη Δάφνη Δημητριάδου για την υποδειγματική μετάφραση στα Αγγλικά του Καταλόγου, τους εξειδικευμένους φωτογράφους Γεώργιο Μεστούση και Δημήτρη Σφαέλλο για τις άψογες λήψεις των αντικειμένων της Έκθεσης, τον Θύμιο Πρεσβύτη και την ομάδα του Peak Design για τον πρωτοποριακό σχεδιασμό και την άρτια δημιουργία του Καταλόγου.
English version
