Σφραγίδιον ελεημοσύνης Αδριανού Κομνηνού, β΄ μισό του 12ου αιώνα

Σφραγίδιον ελεημοσύνης Αδριανού Κομνηνού,

Κωνσταντινούπολη, β΄ μισό του 12ου αι.

Διάμετρος: 1,5 εκ. Βάρος; 4,10 γρ.

Αρ. ευρ.: ΝΜ Π.Κ. α/α 2

Στην εμπρόσθια όψη παριστάνεται φυλλοφόρος Σταυρός με επίμηλα στις κεραίες του. Στα διάχωρά του, αριστερά και δεξιά το μονόγραμμα ΙC XC = Ιησούς Χριστός.

Στην οπίσθια όψη αναγράφεται πεντάστιχη επιγραφή. ΚΕRΟΗΘ | ΤΩCΩΔΟΥ | ΛΩΑΔΡΙΑ | ΝΩΤΩΚΟ | ΜΝΗΝΩ= Κύριε βοήθει τω σω δούλω Αδριανώ τω Κομνηνώ.

φιλανθρωπία έξις ευάγωγος ήθους προς ανθρώπου φιλίαν· έξις ευεργετική ανθρώπων,

χάριτος σχέσις, μνήμη μετ’ ευεργεσίας

Η φιλανθρωπία και η ελεημοσύνη, κορυφαίες κατά τον χριστιανισμό αρετές, ήταν βασικές αρχές της ζωής όλων των Βυζαντινών, από τον αυτοκράτορα έως τον τελευταίο υπήκοό του. Ο αυτοκράτορας ως ύπαρχος και μίμησις του Θεού βρίσκεται στην κορυφή της φιλανθρωπικής πρακτικής. Το ίδιο ισχύει για τους ανθρώπους του Οίκου του και τους άλλους συγγενείς του, όπως, βεβαίως και για όλους τους εύπορους Βυζαντινούς.

Οι πλούσιοι και ελεήμονες εξέδιδαν και κυκλοφορούσαν μέσω των ευαγών ιδρυμάτων σφραγίδια φιλανθρωπίας, που έφεραν τα ονόματά τους και ενίοτε τους τίτλους τους, προς ανακούφιση των πενήτων. Με τα σφραγίδια αυτά οι πτωχοί μπορούσαν να εξασφαλίσουν δωρεάν τρόφιμα, ρούχα ή επίσκεψη στα δημόσια λουτρά.

Το συγκεκριμένο σφραγίδιον, που εντοπίστηκε τυχαία στα «Άδυτα του Μουσείου» φέρει το όνομα Αδριανός Κομνηνός και παρουσιάζεται εδώ από την υπογράφουσα για πρώτη φορά. Πολύ δελεαστική  θα ήταν η απόδοσή του στον μικρότερο αδελφό του αυτοκράτορα Αλεξίου Α΄ Κομνηνού, τον Αδριανό, που ανέλαβε, ήδη από την ανάρρηση του αδελφού του στο θρόνο, το 1081, τον υψηλό τιμητικό τίτλο του πρωτοσεβαστού και λίγα χρόνια αργότερα, 1087-1105, το  σπουδαίο αξίωμα του Μεγάλου Δομεστίκου πάσης Δύσεως. Τρία μολυβδόβουλλα του Αδριανού Κομνηνού απόκεινται στις Συλλογές του Νομισματικού Μουσείου (αρ. ευρ. ΝΜ124, ΝΜ125 και ΝΜ126).

Λόγω της σπανιότητας της tessera, αλλά και του μεγαλού αριθμού μελών της πλούσιας οικογένειας των Κομνηνών που φέρουν το όνομα «Αδριανός», το σφραγίδιον χρήζει συστηματικότερης έρευνας, τα αποτελέσματα της οποίας θα δημοσιευθούν άμεσα.

Επιλεγμένη βιβλιογραφία:

J.W. Nesbitt, “Byzantine Copper Tokens”, SBS 1 (1987), 67-75.

Λ. Μαυρομμάτης, «Όψεις της Φιλανθρωπίας στο Βυζάντιο», Η Καθημερινή Ζωή στο Βυζάντιο, Πρακτικά του Α΄ Διεθνούς Συμποσίου, Κέντρο Βυζαντινών Ερευνών/Ε.Ι.Ε., Αθήνα 1989, 147-152.

Marielle Martiniani-Reber, Byzance en Suisse, Milan 2015, 169-170.